اثرات درمان نوروسايكولوژي در كارآمدي خواندن دانش‌آموزان مبتلا به نارسا خواني تحولي

ورد 280 ص

مقدمه

در قرن حاضر، نارساخوانی یکی از مباحث چالش برانگیز آموزش و پرورش ویژه به شمار می رود. به اعتقاد پاره ای از متخصصان اختلالهای یادگیری حدود 80 درصد دانش آموزان مبتلا به اختلال یادگیری، در خواندن مشکل دارند ( به نقل از لرنر، 1997 ). ضعف در خواندن معمولاً منجر به مشکلات دیگری می شود. این گونه کودکان فرصت های استخدامی را از دست می دهند. بسیاری از کودکان به خاطر عملکرد تحصیلی ضعیف و شکست های مکرر از مدرسه اخراج می شوند.

فن آوری پیشرفته و اتوماتیک شدن کارها در جهان امروز ایجاب می کند که افراد تحصیلات بالایی داشته باشند. مشاغل قدیمی به سرعت منسوخ می شود و فرایند بازآموزی به صورت ضرورتی اجتناب ناپذیر درمی آید. و پیش بینی می شود کارمندان در هر شغلی به دفعات مجبور شوند به بازآموزی در حرفه خود بپردازند تا آمادگی های لازم را برای مشاغل جدید کسب کنند. توانایی خواندن به صورتی کارآمد، ابزاری مهم در بازآموزی و حفظ شغل است. به هر حال، خواندن مشکل تحصیلی عمده ای برای دانش آموزان ناتوان در یادگیری است. ناتوانی خواندن پیامدهای بسیار جدی در مورد پیشرفت تحصیلی، استخدام و موفقیت در زندگی دارد ( لرنر، 1997 ). کودکان مبتلا به نارساخوانی در هنگام خواندن مرتکب اشتباهات متعددی می شوند. این اشتباهات با حذف، افزودن یا وارونه نمودن کلمات مشخص می شود. این کودکان در تفکیک بین حروف از نظر شکل و اندازه دچار مشکل هستند، به خصوص حروفی که فقط از نظر جهت یابی و طول خطوط با هم تفاوت دارند. سرعت خواندن آنها پایین و غالباً با حداقل درک همراه است. اکثر کودکان نارساخوان توانایی رونویسی از متن چاپی را دارند، اما تقریباً آنها درهجی کردن ضعیف هستند. این کودکان ممکن است از وسط یا آخر کلمه شروع به خواندن نمایند. نارسایی در به خاطر آوردن و عدم استمرار فراخوانی موجب
می شود که فرد اسم و صدای حروف را بخوبی به خاطر نیاورد و از آن پرهیز می کنند. اضطراب آنها در مقابل تقاضاهایی که زبان نوشتاری را ایجاب می کند، افزایش می یابد، اکثر کودکان مبتلا به نارساخوانی که آموزشهای کمکی دریافت نمی کنند ممکن از شکست مستمر و یاس ناشی از آن دچار احساس شرم و تحقیر شوند. با گذشت زمان این احساسها عمیق تر می گردند. کودکان بزرگتر ممکن است احساس خشم یا افسردگی پیدا کنند و احترام به نفس پایین نشان دهند. ( کاپلان ـ سادوک، 2003 ، ترجمه رفیعی ورضاعی ).

لذا، متخصصان با توجه به مشکلات عمده دانش آموزان نارساخوان در سطح خواندن، نوشتن و هجی کردن، از دیدگاههای مختلف به تبیین نارساخوانی پرداخته اند. در پژوهش حاضر، نارساخوانی از دیدگاه نوروسایکولوژی تبیین شده است. نوروسایکولوژی به عنوان شاخه ای از تحقیقات مغز در بیست سال اخیر به مثابه یک گرایش تخصصی در روان شناسی به شمار می آید. نوروسایکولوژی به تبیین رابطه بین مغز و رفتار می پردازد. و می خواهد به چگونگی کنش مغز پی ببرد، به طور مثال چه مکانیزمهایی در تفکر، یادگیری و احساس اهمیت دارند و چگونه راه اندازی می شود و چه تاثیری بر رفتار انسان دارند. نوروسایکولوژی از روشهای همچون تخریب، تحریک و ثبت استفاده می کند. روشهای نوروسایکولوژی تجربی بر ارائه محرک مبتنی هستند. در این زمینه از روشهای ارائه محرک به نیمی از میدان دید، یکی از دو گوش و تحریک لمس جانبی استفاده می کنند. در تمام این موارد هنگامی که تحریک ارائه می شود، پاسخ پس از تحلیل شناختی به صورت جانبی ظاهر می شود. در این پژوهش نیز برای درمان نارساخوانی از روش تحریک استفاده شده است.

- Lerner

فهرست مطالب

عنوان ................................................................................................... صفحه

فصل اول: مقدمه ............................................................................................ 2

1ـ بیان مسأله ....................................................................................... 6

2ـ اهمیت و ضرورت مسأله ............................................................... 13

3ـ اهداف، سوالها و فرضیه های پژوهش............................................ 15

4ـ متغیرها و تعریف نظری و عملیاتی آنها.......................................... 18

خلاصه .............................................................................................. 20

فصل دوم: مروری بر پیشینه تحقیقات

بخش اول: مبانی نظری ..................................................................... 22

1ـ تعریف اختلالهای یادگیری ............................................................. 22

2ـ سیر تحول تاریخی اختلالهای یادگیری .......................................... 30

1) دوره بنیانگذاری: تحقیقات نخستین درباره مغز ................................................ 30

2) دوره انتقالی: مطالعه بالینی کودکان ..................................................................... 33

3) دوره یکپارچگی: رشد سریع برنامه های مدارس .............................................. 43

4) دوره معاصر (از سال 1980 تا کنون) ................................................................ 44

3ـ طبقه بندی اختلالهای ویژه یادگیری بر مبنای DSM-IV-IR............. 44

1) اختلال خواندن ......................................................................................................... 45

2) اختلال در ریاضیات ................................................................................................ 46

3) اختلال بیان نوشتاری ............................................................................................. 48

4) اختلال یادگیری که به گونه دیگر مشخص نشده است (NOS)......................... 49

4ـ تعریف خواندن .............................................................................. 50

5ـ تحول خواندن ................................................................................ 55

6ـ مدل های خواندن ........................................................................... 56

1) مدل پایین ـ بالا و مدل بالا ـ پایین ........................................................................ 56

2) مدل تعاملی جبرانی.................................................................................................. 57

3) مدل پیوندگرایی......................................................................................................... 59

4) مدل آوایی.................................................................................................................. 61

5) مدل ببین و بگو ........................................................................................................ 63

6) مدل تعادل خواندن بیکر ......................................................................................... 63

7ـ نارساخوانی................................................................................... 70

1) تعریف نارساخوانی.................................................................................................. 70

2) نشانه های بالینی نارساخوانی .............................................................................. 75

3) اختلالهای همراه با نارساخوانی............................................................................. 81

الف ـ اختلالهای جانبی شدن ............................................................................. 81

ب ـ اختلالهای سازمان یافتگی فضایی ـ زمانی ............................................. 82

ج ـ نابهنجاری حرکات چشم ها ........................................................................ 83

د ـ تأخیر زبان گفتاری ....................................................................................... 85

هـ ـ اختلالهای ادراکی ......................................................................................... 86

و ـ اختلال حافظه کوتاه مدت ............................................................................ 87

ز ـ اختلال نارسایی توجه (ADD) و ADHD.................................................... 88

ح ـ اختلالهای رفتاری ......................................................................................... 91

4) شیوع نارساخوانی.................................................................................................... 94

5) تاریخچه نارساخوانی.............................................................................................. 95

6) سبب شناسی نارساخوانی ..................................................................................... 99

الف ـ عوامل ژنتیکی ......................................................................................... 100

ب ـ عوامل عصب شناختی .............................................................................. 103

ج ـ تقارن نیمکره های مغزی .......................................................................... 107

د ـ غلبه طرفی مغز ............................................................................................ 111

هـ ـ عوامل حرکتی ............................................................................................ 114

و ـ عوامل شناختی ........................................................................................... 115

ز ـ عوامل رفتاری ............................................................................................. 118

ح ـ عوامل محیطی ............................................................................................. 121

ط ـ عوامل عاطفی ............................................................................................. 122

8ـ دیدگاه های مختلف در مورد نارساخوانی ................................... 124

9ـ نارساخوانی از دیدگاه نوروسایکولوژی ..................................... 124

10ـ طبقه بندی نارساخوانی از دیدگاه نوروسایکولوژی .................. 131

الف ـ نارساخوانی اکتسابی ...................................................................................... 131

ب ـ نارساخوانی تحولی ............................................................................................ 140

11ـ فرآیند شکل گیری مدل تعادل خواندن از دیدگاه بیکر ............... 148

12ـ عملکرد نیمکره های مغزی از دیدگاه بیکر ................................. 154

13ـ طبقه بندی نارساخوانی تحولی از دیدگاه بیکر .......................... 156

1) نارساخوانی نوع L (زبان شناختی) ................................................................... 156

2) نارساخوانی نوع P (ادراکی) ............................................................................... 156

14ـ بررسی اعتبار طبقه بندی نارساخوانی نوع P/L......................... 158

15ـسبب شناسی نارساخوانی تحولی نوع P/L................................. 162

16ـ شیوه های درمانی نوروسایکولوژی از دیدگاه بیکر ................. 164

بخش دوم: یافته های پژوهشی ...................................................... 168

خلاصه ............................................................................................ 180

فصل سوم: روش تحقیق

1ـ طرح تحقیق ................................................................................. 184

2ـ روشهای آماری .......................................................................... 185

3ـ تعریف جامعه آماری و ویژگیهای آن ......................................... 186

4ـ روش نمونه گیری و حجم نمونه ................................................. 187

5ـ ابزارهای پژوهشی ...................................................................... 188

1) آزمون وکسلر کودکان ........................................................................................ 188

2) آزمون اختلال خواندن ......................................................................................... 188

3) آزمون ADHD و آزمون اختلال سلوک اقتباس شده از پرسشنامه علائم مرضی کودکان (CSI-4) براساس DSM-IV....................................................................................................... 199

4) جعبه آموزشی لامسه ای .................................................................................... 203

5) برنامه نرم افزاری HEMSTIM............................................................................ 206

6ـ فرآیند تشخیص و روش اجرا ..................................................... 209

7ـ فرآیند طبقه بندی دانش آموزان نارساخوان براساس مدل تعادل خواندن بیکر 211

8ـ فرآیند اجرای شیوه های درمانی نوروسایکولوژی بر مبنای مدل تعادل خواندن بیکر ......................................................................................................... 212

1) تحریک خاص نیمکره ها از طریق کانال دیداری (HSS-VIS).......................... 212

2) تحریک خاص نیمکره ها از طریق کامال لامسه ای (HSS-tac)....................... 221

خلاصه ............................................................................................ 227

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل

1ـ ارائه نتایج کمی ........................................................................... 229

الف: توصیف داده ها ....................................................................... 229

ب ـ تحلیل داده ها ............................................................................ 234

ـ تحلیل واریانس آمیخته (32)....................................................... 234

فرضیه اول: نتایج آزمون آماری برای بررسی اثر شیوه های درمانی نوروسایکولوژی بر میزان دقت خواندن دانش آموزان نارساخوان نوع L: ................................. 235

فرضیه دوم: الف) نتایج آزمون آماری برای بررسی اثر شیوه های درمانی نوروسایکولوژی برمیزان درک خواندن دانش آموزان نارساخوان نوعL .................... 241

فرضیه دوم: ب) نتایج آزمون آماری برای بررسی اثر شیوه های درمانی نوروسایکولوژی برمیزان درک خواندن دانش آموزان نارساخوان نوعP...................... 246

فرضیه سوم: نتایج آزمون آماری برای بررسی اثر شیوه های درمانی نوروسایکولوژی برمیزان سرعت خواندن دانش آموزان نارساخوان نوع p............................... 252

خلاصه ............................................................................................ 258

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

1ـ بحث و تحلیل درباره یافته ها ...................................................... 260

2ـ محدودیتها .................................................................................. 270

3ـ پیشنهادات ................................................................................... 271

4ـ کاربردهای آموزشی و پرورشی ................................................ 272

منابع

1) منابع فارسی................................................................................ 274

2) منابع انگلیسی ............................................................................. 276

ضمائم:

1ـ آزمون وکسلر کودکان

2ـ فرم تاریخچه موردی

3ـ آزمون اختلال خواندن

4ـ آزمون اختلال سلوک و ADHD اقتباس شده از پرسشنامه علائم مرضی کودکان (CSI-4) براساس DSM-IV

فهرست جدول ها و نمودارها

جدول ها

عنوان........................................................................................... صفحه

جدول 1: مشخصات گروههای آزمایشی و گواه نوع L..................... 229

جدول 2: مشخصات گروههای آزمایشی و گواه نوع P..................... 229

جدول 3: میانگین و انحراف معیار حاصله از اجرای آزمون اختلال خواندن (مولفه خطای خواندن) برای گروههای آزمایشی و گواه نوع L............................... 230

جدول 4: میانگین و انحراف معیار حاصله از اجرای آزمون اختلال خواندن (مولفه درک خواندن) برای گروههای آزمایشی و گواه نوع L............................................. 231

جدول 5: میانگین و انحراف معیار حاصله از اجرای آزمون اختلال خواندن (مولفه درک خواندن) برای گروههای آزمایشی و گواه نوع P............................................. 232

جدول 6: میانگین و انحراف معیار حاصله از اجرای آزمون و اختلال خواندن (مولفه سرعت خواندن) برای گروههای آزمایشی و گواه نوع P............................... 233

جدول 7: نتایج تحلیل واریانس آمیخته برای بررسی اثرات گروه و آزمون در نمرات خطای خواندن نوع L................................................................................... 235

جدول 8: نتایج تحلیل واریانس اندازه گیری مکرر برای بررسی اثرات آزمون در نمرات خطای خواندن گروه آزمایشی و گواه نوع L............................................... 238

جدول 9: نتایج آزمون آماری t وابسته برای مقایسه چندگانه میانگین های عامل آزمون (مولفه خطای خواندن)................................................................................. 240

جدول 10: نتایج تحلیل واریانس آمیخته (32) برای بررسی اثرات گروه و آزمون در نمرات درک مطلب گروههای آزمایشی و گواه نوع L................................... 241

جدول 11: خلاصه نتایج تحلیل واریانس اندازه گیری مکرر برای بررسی اثرات آزمون بر درک مطلب گروههای آزمایشی و گواه نوع L........................................... 244

جدول 12: نتایج آزمون آماری t وابسته برای مقایسه چندگانه میانگین های عامل آزمون (مولفه درک خواندن ـ نوع L)....................................................................... 245

جدول 13: نتایج تحلیل واریانس آمیخته (32) برای بررسی اثرات گروه و آزمون در نمرات درک خواندن گروههای آزمایشی و گواه نوع P................................ 247

جدول 14: نتایج تحلیل واریانس اندازه گیری مکرر برای بررسی اثرات آزمون بر درک خواندن گروههای آزمایشی و گواه نوع P..................................................... 249

جدول 15: نتایج آزمون آماری t وابسته برای مقایسه چندگانه میانگین های عامل آزمون (مولفه درک خواندن ـ نوع P) ...................................................................... 251

جدول 16: نتایج تحلیل واریانس آمیخته (32) برای بررسی اثرات گروه و آزمون در نمرات سرعت خواندن گروههای آزمایشی و گواه نوع P............................. 252

جدول 17: نتایج تحلیل واریانس اندازه گیری مکرر برای بررسی اثرات آزمون بر سرعت خواندن گروههای آزمایشی و گواه نوع P..................................................... 255

جدول 18: نتایج آزمون آماری t وابسته برای مقایسه چندگانه میانگین های عامل آزمون (مولفه سرعت خواندن ـ نوع P). ................................................................. 257

نمودارها

1ـ نمودار اثر متقابل آزمون و گروه: (مولفه خطای خواندن ـ نوع L).......... 237

2ـ نمودار اثر متقابل آزمون و گروه: (مولفه درک خواندن ـ نوع L)............ 242

3ـ نمودار اثر متقابل آزمون و گروه: (مولفه درک خواندن ـ نوع P)............ 248

4ـ نمودار اثر متقابل آزمون و گروه: (مولفه سرعت خواندن ـ نوع P)......... 253

چکیده

در پژوهش حاضر، اثرات درمان نوروسایکولوژی در کارآمدی خواندن دانش آموزان مبتلا به نارساخوانی تحولی مورد بررسی قرار گرفت. به منظور انجام این پژوهش، ابتدا تعداد 165 نفر از دانش آموزان مشکوک به نارساخوانی در مقطع ابتدایی از پایه های سوم، چهارم و پنجم به شیوه نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای به صورت تصادفی انتخاب و سپس از میان آنها تعداد 60 دانش آموز پس از اجرای آزمونهای تشخیصی ( از جمله آزمون هوشی وکسلر کودکان، آزمون اختلال خواندن، آزمون ADHD و آزمون اختلال سلوک ) به صورت هدفمند برگزیده شدند. سپس، آزمودنیهای نارساخوان بر مبنای مقیاس طبقه بندی بیکر، درچهارگروه آزمایشی وگواه نوع L/p ( تعداد هر گروه 15 نفر ) به صورت تصادفی جایگزین شدند. پس از اجرای پیش آزمون در هر دو گروه، گروههای آزمایشی نوع L/p به مدت 20 جلسه، تحت درمان شیوه های نوروسایکولوژی (HSS ) قرار گرفتند. اما گروههای گواه نوع L/p، هیچگونه روش درمانی را دریافت نکردند. پس از آن، در هر دو گروه آزمایشی و گواه، پس آزمون ( بلافاصله پس از اتمام درمان ) و آزمون پی گیری ( پس از گذشت 4 ماه ) به اجرا درآمد. در پایان داده های بدست آمده با روش آماری تحلیل واریانس آمیخته، تحلیل واریانس اندازه گیری مکرر و آزمونt وابسته مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته های پژوهشی حاکی از آن بود که اولاً مداخله های نوروسایکولوژی بر مبنای مدل تعادل خواندن بیکر سبب افزایش میزان دقت و درک خواندن دانش آموزان نارساخوان نوع L گردید. همچنین این شیوه ها موجب افزایش میزان درک وسرعت خواندن دانش آموزان نارساخوان نوع p گردید. ثانیاً، کاربرد این شیوه های درمانی موجب پایداری اثرات درمان ( پس از گذشت 4 ماه ) در این گروه از کودکان شد.